© Jan Jutten, Natuurlijk LerenIndien u (delen van) dit artikel over wilt nemen, anders dan voor eigen gebruik, verzoeken wij u hiervoor vooraf toestemming te vragen via het contactformulier.

Beter onderwijs door Breinkennis. Auteur: Truus Römgens

Wellicht bent u tijdens het lezen van dit boek geboeid geraakt door de prachtige mindmaps, getekend door Truus Römgens, waarmee elk hoofdstuk wordt toegelicht en samengevat. In het laatste hoofdstuk van dit boek wordt aandacht besteed aan het maken van een mindmap. Het is zowel op schoolniveau als in de klas een prachtig hulpmiddel.

Inleiding

Een van de kenmerken van goed onderwijs is het gebruik maken van een gevarieerd aantal  visuele hulpmiddelen. Ze zijn in vele situaties bruikbaar en nuttig. Visuele hulpmiddelen komen immers tegemoet aan de ontwikkeling van de visuele wereld: van een “hoor- en leescultuur” naar een interactieve “zie-cultuur”.  Een mindmap is tevens een eerste stap op weg naar meer samenhangen zien en begrijpen. Ze geven een overzicht van het geheel, verhelderen relaties en samenhangen waardoor ze tot een dieper begrip van de werkelijkheid leiden.Visuele hulpmiddelen zoals mindmaps brengen communicatie op gang, waardoor bijvoorbeeld mentale modellen beter kunnen worden onderzocht en coöperatief leren wordt bevorderd.

Hersenonderzoek toont aan dat visualisering het leren kan ondersteunen. Het maken van “plaatjes” en deze vervolgens opslaan blijkt van groot belang bij de werking van het lange-termijn-geheugen. Ze bieden ons en de leerlingen mogelijkheden om beter om te gaan met de enorme hoeveelheid data die op ons afkomt.

Een mindmap is tevens een eerste stap op weg naar meer samenhangen zien en begrijpen. Ze geven een overzicht van het geheel, verhelderen relaties en samenhangen waardoor ze tot een dieper begrip van de werkelijkheid leiden

Visuele hulpmiddelen zoals mindmaps brengen communicatie op gang, waardoor bijvoorbeeld mentale modellen beter kunnen worden onderzocht en coöperatief leren bevorderd wordt.

Wat is een mindmap?

Mindmap over de lente. Groep 3

Mindmaps zijn te vergelijken met woordspinnen en clusters. Het verschil is dat bij mindmaps gebruik wordt gemaakt van kleuren, kleine foto’s, tekeningen, symbolen, tekens.

Een mindmap is een krachtige grafische techniek die een beroep doet op de vele mogelijkheden van onze hersenen. Het is een eenvoudige manier om informatie op te roepen uit en op te slaan in onze hersenen.

Mindmaps kunnen worden toegepast bij vele situaties in het dagelijks leven. Het is een effectieve en leuke manier om leerprocessen te verbeteren, om  aantekeningen te maken, om informatie te structureren en op nieuwe ideeën komen.

Een mindmap is een soort kaart buiten je hoofd over wat er gaande is in je hoofd! Ze bestaan uit combinaties van woorden, kleuren, lijnen en afbeeldingen (foto’s, tekeningen, symbolen, pictogrammen, e.d.).

Enkele voordelen van mindmaps:

Beter leren

​We kunnen meer gegevens onthouden. Je kunt bestaande kennis in een visueel schema weergeven, nieuwe kennis toevoegen en verbanden aangeven. Dit maakt het makkelijker de nieuwe kennis te onthouden met behulp van associaties. Bovendien doen mindmaps een beroep op meer intelligenties dan alleen de verbaal-linguïstische.

Overzicht houden

Een visueel schema kun je in alle richtingen uitbreiden, terwijl het geheel overzichtelijk blijft. Met een lineaire tekst is dat veel moeilijker. Je ziet in één oogopslag de belangrijkste begrippen en de onderlinge verbanden. Je kunt snel en makkelijk structuur aanbrengen bij het genereren van ideeën of het maken van aantekeningen.

Ondersteunen van het visueel geheugen

In een mindmap kun je illustraties, tekeningen, vormen, kleuren en symbolen gebruiken. Je ziet de informatie daardoor als een beeld in plaats van een tekst. Beelden werken goed omdat wij een krachtig visueel geheugen hebben.

Stimuleren van de creativiteit

Mindmaps zijn geschikt om heel snel ideeën op papier te zetten zonder te worden geremd, zoals bij tekstschrijven. Daardoor kom je makkelijker op nieuwe ideeën. In een mindmap zie je snel tegenstrijdigheden of witte plekken in de informatie. Hierdoor word je geprikkeld om jezelf nieuwe vragen en leerdoelen te stellen.

Kortom: mindmaps zijn prachtige hulpmiddelen bij het leren!!

Hoe werken mindmaps?

De belangrijkste reden dat mindmaps in het algemeen erg effectief zijn, is dat ze nauw aansluiten bij de manier waarop onze hersenen werken. We weten daar de laatste jaren steeds meer over. Eén van de dingen die hersenonderzoek heeft opgeleverd is het feit, dat onze hersenen bij het leren niet werken met “lijstjes”, maar in de vorm van spinnen. Ze gaan voortdurend op zoek naar betekenis en naar samenhangen in de grote hoeveelheid informatie die ze te verwerken krijgen. In feite doet een mindmap niets anders.

De hersenen bestaan uit twee helften. Het is bekend dat elke helft speciale eigenschappen bezit. De linkerhersenhelft heeft meer betrekking op het analytische, rationele. Terwijl de rechterhersenhelft meer verantwoordelijk is voor een ruimtelijke en een meer creatieve manier van denken.

Linker- en rechter hersenhelften

woorden

logisch denken

getallen

volgorde

lineair denken

analyse

lijstjes

ritme

bewustzijn

verbeelding

fantasie

kleuren

dimensies

relaties

In het onderwijs doen we vooral een beroep op de linker hersenhelft. Dat komt onder meer doordat we gewend zijn:

• om gebruik te maken van papier en een schoolbord met lijnen;
• te werken met lijstjes (laundry list thinking);
• vooral te werken met woorden, terwijl kinderen mede onder invloed van de technologie opgroeien in een beeldcultuur;
• getallen te gebruiken om ordening aan te brengen.

Deze aanpak houdt in dat we meestal voornamelijk de linker hersenhelft benutten. Bij het werken met mindmaps worden beide hersenhelften aangesproken en a.h.w. met elkaar verbonden. Als je wil hardlopen doe je dat ook niet op één been.

Onze hersenen maken gebruik van afbeeldingen en kleuren. Als iemand bijvoorbeeld zegt: “Jouw huis”, wat verschijnt dan in je hoofd? Zien we een computerprint van het woord “huis” op een papier of zien we een “plaatje” van ons huis? De stenen, de deuren en ramen, het dak, de tuin, de kleuren en de vormen?

We weten dat onze hersenen denken en onthouden in afbeeldingen. Als we bijvoorbeeld een fotoalbum of een tijdschrift bekijken komen meteen een heleboel herinneringen boven. Als we iets goed willen onthouden, maken onze hersenen er een afbeelding van en vervolgens wordt die opgeslagen.

Hoe maken we een mindmap?

Er zijn velerlei manieren om aan de slag te gaan met mindmaps. Het is heel belangrijk dat we de leerlingen met mindmaps leren werken en ze niet vanaf het begin ermee laten werken.

Om de échte meerwaarde van mindmaps te kunnen benutten is het werken ermee aan regels gebonden. Daarbij is met name de koppeling van belang tussen:

• woorden
• kleuren
• vormen
• tekeningen en andere illustraties

Belangrijke regels van het mindmappen

Stappen

In het algemeen is het handig om de volgende vijf stappen te volgen:

Maak gebruik van papier zonder lijnen, stiften van diverse diktes, kleurpotloden, wasco en markeerstiften. Leg het vel papier horizontaal. Zorg dat er voldoende ruimte is om te tekenen, te plakken en te schrijven.

Midden op het papier maken we een tekening of plakken we een afbeelding van het onderwerp waar deze mindmap over gaat. Maak deze tekening door middel van kleur en vorm opvallend, sprekend. Het onderwerp kan velerlei zijn:

• de start van een nieuw thema in de klas;
• een probleem dat we willen bespreken;
• een thema uit een krantenartikel;
• een onderwerp van het jeugdjournaal;
• een onderwerp uit een tekst van een methode (begrijpend lezen, kennisgebieden, e.d.);
• over mezelf of over een klasgenoot: mijn hobby’s, wie ik ben, wat ik over iemand weet, wat ik zou willen weten;
• enzovoort, enzovoort, enzovoort.

Vanuit de tekening in het midden trekken we enkele gekleurde lijnen naar buiten. Eén lijn loopt naar één belangrijk onderdeel (Tony Buzan noemt ze the basic ordening ideas). Het is handig om elke lijn een eigen kleur te geven. De lijnen in de buurt van het centrum maken we dikker en golvender dan de verdere vertakkingen. Zorg ervoor dat deze hoofdlijnen ongeveer even lang zijn.

Geef elk onderdeel vervolgens een naam. Zet de woorden op de lijn, zodat alle belangrijke woorden in de mindmap met een gekleurde lijn onderstreept zijn. Maak er een tekening bij of plak er illustraties bij. Wees creatief, maak er iets bijzonders van.

Vanuit de uiteinden van deze lijnen kunnen vervolgens weer nieuwe lijnen worden getrokken. Deze lijnen worden steeds dunner. Vergelijk het met de takken van een boom. Je kunt nu dezelfde werkwijze toepassen als in stap 4: de woorden op de lijn, afbeeldingen op het einde. Naarmate we verder naar buiten werken, worden ook de woorden en de tekeningen kleiner.

Praktische suggesties

Wwoorden kunnen dikker en dunner worden geschreven, afhankelijk van hoe belangrijk je ze vindt: de hoofdbegrippen dikker de details dunner;

Realiseer je dat de hersenen van elke persoon uniek zijn en dat mindmaps dus altijd individueel zijn. Dit uitgangspunt biedt vele mogelijkheden om met elkaar in gesprek te gaan en om te ontdekken dat er meerdere waarheden zijn!

Werken met mindmaps is heel handig bij het schrijven van een verhaal, een brief of een gedicht. “Ik weet niets te schrijven”, zeggen kinderen vaak. Probeer deze werkvorm!

Bij de hoofdlijnen kunnen kinderen dan nadenken over vragen als: wat? wie? waar? hoe? wanneer? waarom?

Gebruiksmogelijkheden van mindmaps

Mindmaps kunnen in vele situaties worden gebruikt.

Bij het plannen van thema’s, projecten en bijeenkomsten, het organiseren van activiteiten, analyseren van een probleem, maken van een overzicht van werkzaamheden, e.d.

Of je nu alleen werkt of in een groep, een mindmap is een uitstekend hulpmiddel om ongeremd ideeën te genereren bij het brainstormen. Elk idee dat je noteert roept bij de deelnemers nieuwe ideeën op en die kun je in een schema onmiddellijk een plaats geven. Hiermee kun je bovendien gelijk de verbanden zichtbaar maken die de deelnemers kennelijk zien.

Structuur aanbrengen in informatie. Een mindmap is een uitstekend instrument voor het ontwerpen van de conceptuele structuur van bijvoorbeeld een les, een hoofdstuk, een boek of een website.

Bij het leren in de klas: beter onthouden, oproepen uit het geheugen, communiceren, samenwerken, aantekeningen maken, voorbereiden van brieven, werkstukken, verhalen, presentaties, spreekbeurten, verbeteren van betrokkenheid en concentratie.

Als evaluatie en als toets: na een serie lessen over landbouw krijgen de leerlingen als toetsopdracht het maken van een mindmap over de landbouw, waarin ze het geleerde verwerken. De leraar kan aan de hand van de mindmap zien of de leerling weet welke begrippen relevant zijn, welke verbanden hij heeft herkend en welke kennisrepresentatie hij heeft gemaakt.

Voorbereiden van een verhaal, een opstel, een spreekbeurt

In het team: denk aan mindmaps met als thema b.v. onze visie, goed onderwijs in deze tijd, een goede leerkracht, ouderbetrokkenheid, een project, ons nieuwe schoolplein, onze communicatie, enzovoort. De mogelijkheden zijn onbeperkt!

Heeft u zelf een goede toepassing van mindmappen in het onderwijs, laat het anderen weten: 

Van mindmap naar organiser

Organizers zijn velerlei schema’s en formulieren, die bedoeld zijn om informatie te structuren. In veel van de huidige methodes zijn organizers opgenomen, zowel in het basisonderwijs als in het voortgezet onderwijs. Een van de verschillen met mindmaps is, dat er in organizers meestal geen kleuren of illustraties worden gebruikt.

ENatuurlijk het mogelijk is om rond één onderwerp meerdere visuele hulpmiddelen te gebruiken. Neem een verhaal als uitgangspunt.

Over het thema van een verhaal kunnen we een woordspin, een cluster of een mindmap maken. Het is vaak ook mogelijk om de inhoud van het verhaal op een andere manier in een mindmap of in een organizer te zetten. :

Een voorbeeld van een organizer:

Onderzoek van Emmelien Merchie heeft uitgewezen dat leerlingen die werken met mindmaps die voorgestructureerd zijn (zoals hierboven in de organiser) grotere en langdurigere groei vertonen op het vlak van het zichtbaar diepgaand leerstrategiegebruik. Zie: https://www.brainpartner.info/emmelien-merchie/