©  Truus Römgens

Deze tekst is geschreven door Truus Römgens. Voor eigen gebruik ( scripties, werkstukken, spreekbeurten e.d. ) mogen deze teksten worden overgenomen. Het publiceren hiervan, op welke wijze dan ook, is niet toegestaan.

 

Mindmapping

Waarom is een mindmap effectief ? Mindmappen is een grafische techniek die je op een effectieve, leuke manier, visueel ondersteunt bij het verwerken van leerstof. Het is een eenvoudige manier om informatie op te roepen uit en op te slaan in onze hersenen. Het meest opmerkelijke effect van het hanteren van deze werkwijze is het ontstaan van een verrassende creativiteit; een creativiteit die wij als volwassenen veelal niet meer bezitten. Via mindmapping leer je samenhang te ontdekken die een aanzet vormt voor nieuwe denkprocessen. 

Mindmaps zijn enigszins te vergelijken met woordspinnen en wordclusters. Het verschil is, dat bij mindmaps woorden, kleuren, lijnen en afbeeldingen (tekeningen, foto’s, pictogrammen, e.d.) op een aparte wijze worden weergegeven.

Het maken van mindmaps sluit aan bij hetgeen we weten over de werking van onze hersenen. Het is dan ook een manier van werken die hoe langer hoe meer zijn intrede doet in het onderwijs. De hierboven afgebeelde mindmap is een soort samenvatting over het maken en gebruik van een mindmap.

Een mindmap is een soort kaart buiten je hoofd over wat er gaande is in je hoofd!  

Mindmappen kan ons erg helpen:

• om niet alleen details maar tegelijkertijd ook het totaalbeeld te zien (één van de belangrijkste doelstellingen van systeemdenken)
• om een grote hoeveelheid informatie op een overzichtelijke manier weer te geven, erover te praten en te onthouden
• om creatief te denken over problemen en oplossingen
• om onze tijd efficiënt te benutten
• om ons beter te concentreren op de inhoud
• om ons denken te structureren
• om meer plezier en betrokkenheid bij leren te hebben

Kortom: 

Een mindmap is een krachtige hulpmiddelen bij het leren!!

Een mindmap is effectief omdat deze vormgever goed aansluit bij hoe onze hersenen werken. 

Beter onderwijs door Breinkennis. Auteur: Truus Römgens

Robert Pastoor: “Dit prachtige boek gaat op een inspirerende wijze in op het toepassen van breinkennis in het onderwijs. De mindmaps in dit boek ondersteunen de tekst op een fantastische manier.” 

Voor meer informatie en aanschaf: klik HIER

Waarom is een mindmap effectief ? 

De belangrijkste reden dat een mindmap effectief is in het onderwijs, is dat ze nauw aansluit bij de manier waarop onze hersenen werken. We weten daar de laatste jaren steeds meer over. Eén van de dingen die hersenonderzoek heeft opgeleverd is het feit, dat onze hersenen bij het leren niet werken met “lijstjes”, maar in de vorm van spinnen: samenhangen in de grote hoeveelheid informatie die ze te verwerken krijgen. In feite doet een mindmap niets anders. 

Bovendien bestaan de hersenen uit twee helften, elk met zijn eigen functies.

Linker- en rechter hersenhelften

Mindmapping

In het onderwijs doen we vooral een beroep op de linkerhelft. Dat komt onder meer, doordat we gewend zijn:

• om gebruik te maken van papier en een schoolbord met lijnen;
• te werken met lijstjes (laundry list thinking);
• vooral te werken met woorden (ondanks onze beeldcultuur);
• getallen te gebruiken om ordening aan te brengen.

Deze aanpak houdt in dat we meestal slechts één hersenhelft benutten. Bij het werken met mindmaps worden beide hersenhelften aangesproken en a.h.w. met elkaar verbonden. Daarom is een mindmap effectief. 

Werking van de hersenen: een voorbeeld

Onze hersenen maken gebruik van afbeeldingen en kleuren. Als iemand bijvoorbeeld zegt: “Jouw huis”, wat verschijnt dan in je hoofd? Zien we een computerprint van het woord “huis” op een papier of zien we een “plaatje” van ons huis? De stenen, de deuren en ramen, het dak, de tuin, de kleuren en de vormen?

We weten dat onze hersenen denken en onthouden in afbeeldingen. Als we bijvoorbeeld een fotoalbum of een tijdschrift bekijken komen meteen een heleboel herinneringen boven. Als we iets goed willen onthouden, maken onze hersenen er een afbeelding van en vervolgens wordt die opgeslagen

linkerhelft

woorden

logisch denken

getallen

volgorde

lineair denken

analyse

lijstjes

rechterhelft

ritme

bewustzijn

verbeelding

fantasie

kleuren

dimensies

relaties

Hoe maken we een mindmap?

Er zijn velerlei manieren om aan de slag te gaan met mindmaps. Het is heel belangrijk dat we de leerlingen met mind maps leren werken en ze niet vanaf het begin ermee laten werken. 

Om de échte meerwaarde van mind maps te kunnen benutten is het werken ermee aan regels gebonden. Daarbij is met name de koppeling van belang tussen:

• woorden
• kleuren
• vormen
• tekeningen en andere illustraties

Onderwerp in het midden; gekleurd

Samenvatting: Een mindmap maken

1. papier zonder lijnen gebruiken
2. papier horizontaal leggen
3. midden: een tekening of afbeelding van het onderwerp
4. enkele gekleurde lijnen naar buiten: hoofdtakken
5. elk onderdeel een naam: woorden OP de lijn
6. vervolgens nieuwe lijnen: deze woorden naar buiten toe steeds dunner zoals bij de takken van een boom.
7. de woorden op de lijn, afbeeldingen op het einde
8. naarmate verder naar buiten, de woorden en de tekeningen kleiner
9. de geest de vrije hand laten…
10. niet Tak voor Tak afwerken: probeer verbanden te ontdekken

Onderwerp

 Het onderwerp kan velerlei zijn:

• de start van een nieuw thema in de klas
• een probleem dat we willen bespreken
• een thema uit een krantenartikel
• een onderwerp van het jeugdjournaal
• een onderwerp uit een tekst van een methode (begrijpend lezen, kennisgebieden, e.d.)
• over mezelf of over een klasgenoot: mijn hobby’s, wie ik ben, wat ik over iemand weet, wat ik zou willen weten
• enzovoort, enzovoort, enzovoort.

Bij het werken met mind maps kun je verder gebruik maken van de volgende suggesties:

• woorden kunnen dikker en dunner worden geschreven, afhankelijk van hoe belangrijk je ze vindt: de hoofdbegrippen dikker de details dunner;
• realiseer je dat de hersenen van elke persoon uniek zijn en dat mind maps dus altijd individueel zijn. Dit uitgangspunt biedt vele mogelijkheden om met elkaar in gesprek te gaan en om te ontdekken dat er meerdere waarheden zijn!
• werken met mind maps is heel handig bij het schrijven van een verhaal, een brief of een gedicht. “Ik weet niets te schrijven”, zeggen kinderen vaak. Probeer deze werkvorm! Bij de takken kunnen kinderen dan nadenken over vragen als: wat? wie? waar? hoe? wanneer? waarom?

Mindmappen is te gebruiken als brainstorm tool

Mindmappen is een voorloper van SYSTEEMDENKEN. Bij mindmapping gaat het vooral om het creatief associëren terwijl bij systeemdenken vooral ‘oorzaak-gevolg’ centraal staat. 

Gebruik maken van visuele middelen

Een van de kenmerken van systeemdenken is het gebruik maken van een gevarieerd aantal visuele hulpmiddelen. Ze zijn in vele situaties bruikbaar en nuttig. 

• ze komen tegemoet aan de ontwikkeling van de visuele wereld: van een “hoor- en leescultuur” naar een interactieve “zie-cultuur”;
• visuele hulpmiddelen ondersteunen het leren: het maken van “plaatjes” en deze vervolgens opslaan blijkt van groot belang bij de werking van het lange-termijn-geheugen; 
• ze verhelderen relaties en samenhangen en leiden tot een dieper begrip van de werkelijkheid;

Gebruik maken van visualisatie

• ze bieden mogelijkheden tegemoet te komen aan de verschillende vormen van intelligentie
• ze bieden ons en de kinderen mogelijkheden om beter om te gaan met de enorme hoeveelheid informatie die op ons afkomt. Je kunt er kennis en feiten mee structureren;
• ze laten zien dat de wereld niet enkelvoudig is, maar veel complexer;
• ze brengen communicatie op gang, waardoor b.v. mentale modellen worden onderzocht en samenwerkend leren (teamleren) wordt bevorderd;
• ze optimaliseren zelfreflectie; ze helpen kinderen en leraren namelijk om hun eigen manieren van denken te onderzoeken.

Visuele hulpmiddelen: types en gebruik

Hieronder zie je een kort overzicht van de verschillende “visual tools” waarmee gewerkt kan worden. Brainstorm tools, Taakspecifieke formulieren  en systeem hulpmiddelen. Deze drie vormen overlappen elkaar. Ze zijn niet hiërarchisch gerangschikt, waardoor je eerst de ene zou moeten doen en dan pas de andere. 

Het is ook niet zo dat het ene hulpmiddel beter is dan een ander. Welk hulpmiddel je gebruikt hangt af van de doelen die je in een bepaalde les of activiteit wil bereiken. Verder is het heel goed mogelijk om vanuit één bepaald onderwerp verschillende van deze middelen in te zetten. 

Bij de start van een thema is het bijvoorbeeld handig om een woordspin, een cluster of een mind map te maken. In een latere fase kunnen organizers en grafieken een prima rol vervullen.

Bron: Hersenwerk in de klas, Robin Fogarty

Brainstorm-tools

• woordspinnen
• clusters
• mind maps

• Om kennis te verwerven
• Om ideeën te stimuleren
• Om te beginnen met een thema
• Om mentale modellen boven te krijgen
• Als uitgangspunt voor een gesprek

Taakspecifieke formulieren

• Stappenschema’s
• Formulieren over tekst-structuur ( taal-lees onderwijs)
• beslissingsbomen

Voor specifieke taken en inhoudenT.b.v. het leren om om aan te tonen dat je iets hebt geleerd rond specifieke inhouden

Beslissingsschema

Systeem hulpmiddelen

• relatiecirkel
• gedragen patroon grafiek
• causale lus; archetypen
• ijsberg

Systeem hulpmiddelen dragen bij tot transfer tussen de verschillende vakken of onderdelen. Het kritisch en cyclisch leren denken wordt erdoor gestimuleerd. 

Over de auteur

Truus Römgens heeft jarenlange praktijkervaring binnen het basisonderwijs en speciaal basisonderwijs. Ze is gestart als leraar in het basisonderwijs. Vervolgens maakte ze de overstap naar het speciaal basisonderwijs waar ze werkte als leraar, intern begeleider en remedial teacher. De laatste tien jaar van haar schoolloopbaan was ze werkzaam als adjunct-schoolleider. Ze heeft samen met het team van SBO Het Palet te Weert en in het bedrijf Natuurlijk Leren BV mede vorm gegeven aan het concept boeiend onderwijs in een lerende school. De vele mindmaps die ze heeft ontworpen en getekend, hangen in vele basisscholen door het hele land. De meeste van deze mindmaps zijn opgenomen in het boek ´Ont-moeten´, geschreven door haar partner Jan Jutten. Truus werkt sinds 2009 bij Natuurlijk Leren BV. Ze heeft zich de afgelopen drie jaar verdiept in de kennis van de werking van het brein omdat ze ervan overtuigd is dat deze kennis een meerwaarde kan betekenen voor het optimaliseren van de leerresultaten binnen het onderwijs van de 21e eeuw. Ze wil met dit boek bewustwording rondom breinkennis op gang brengen om daarmee een brug te slaan tussen wetenschap en onderwijs. Truus geeft trainingen rondom Hersenen & Leren, ze verzorgt coachingstrajecten voor scholen die zich verdiepen in het geven van ´Boeiend, opbrengstgericht onderwijs´ en ze ontwerpt en tekent diverse mindmaps

Aanvullende literatuur

Römgens, T ( 2011) Vuurwerk, beter onderwijs door breinkennis

Jutten, J (2008)

Ont-moeten, boeiend onderwijs in een lerende school( met mindmaps van Truus Römgens)

Uden, E (2015)

Van Duuren Media BV

Software om te mindmappen

Klik op de afbeelding voor meer informatie over mindmappen op de computer.