Wat is een mindmap, hoe moet je een mindmap maken en waarom werkt een mindmap

Wat is een mindmap ?

Definitie : Een mindmap is een afbeelding met een centraal onderwerp. Vanuit dat onderwerp lopen takken naar buiten. Deze takken hebben per subonderwerp een eigen kleur. Op de takken staan woorden of begrippen en bij belangrijke onderdelen staan plaatjes. 

 

Hoe mindmap maken ?

 

Het maken van een mindmap begint altijd met één onderwerp in het midden. Dit centrale onderwerp krijgt extra aandacht door er versiering aan toe te voegen. Dit kan ook een afbeelding zijn. Bij mindmappen op papier wordt gebruik gemaakt van een groot vel papier (minstens A3) zonder lijntjes. Vanuit het midden komen de subonderwerpen op de hoofdtakken. Deze hebben elk hun eigen kleur.

Elke hoofdtak wordt nader uitgewerkt met subtakken waarop  meestal maar één kernwoord staat. Als een mindmap een volgorde heeft, staat de eerste tak rechts bovenaan. Een mindmap wordt gelezen met de klok mee. Per definitie heeft een mindmap afbeeldingen. Zonder afbeeldingen is het een woordweb.

In onderstaande afbeelding staan de belangrijkste regels voor het maken van een goede mindmap. 

 

Waarom een mindmap ?

Een mindmap is een fantastisch hulpmiddel om beter te onthouden en beter te presenteren. Met andere woorden: voor het leren is een mindmap onmisbaar. Een mindmap helpt  gedachten te ordenen en de aandacht te richten op belangrijke zaken. Op deze manier kunnen hoofd- en bijzaken makkelijker worden onderscheiden. Het maken van een samenvatting wordt hiermee vereenvoudigd.

 

Waarom werkt een mindmap

De belangrijkste reden waarom een mindmap werkt is, dat er een beroep wordt gedaan op de samenwerking van beide hersenhelften. Juist het leggen van verbindingen daartussen, leidt tot leren en beter onthouden. Hoewel de werkelijkheid iets genuanceerder is, kunnen we zeggen, dat aan de linkerkant het meer talige gedeelte zit en aan de rechterkant meer zaken zoals kleur, beelden, beweging en creativiteit. (toevoegen afb. van de hersenen)

 

Waarvoor gebruik je mindmappen ?

Er zijn heel veel mogelijke toepassingen van mindmappen. Hierbij valt te denken aan toepassingen in de privésfeer, het bedrijfsleven en het onderwijs.

Voorbeelden van mindmappen in de privésfeer:

• boodschappenlijstjes
• reisplan
• planning huishouden
• financiën

Voorbeelden van mindmappen in het bedrijfsleven:

• projectplanning
• strategisch beleid
• brainstormen
• presentaties

De focus van Brainpartner ligt op toepassingen van mindmappen in de klas.

Gebruiksmogelijkheden:

• In de klas

spreekbeurten

Of het nu gaat om een spreekbeurt, een boekbespreking of een andere presentatie, voor leerlingen is het gebruik van een mindmap daarbij ideaal. Ze hoeven geen hele zinnen te onthouden en de focus blijft op de belangrijkste onderdelen. Ook helpt een mindmap om de lijn in hun spreekbeurt vast te houden. Afbeeldingen bij de mindmap bieden daarbij een belangrijke ondersteuning. Als leerlingen hierbij ook gebruik maken van een online mindmap tool, is de lijn van de spreekbeurt ook door toehoorders goed zichtbaar.

taal / lezen

Bij taal en lezen zijn er legio toepassingen voor het gebruik van de mindmap te bedenken. Naast het gebruik bij het maken van brieven, opstellen en werkstukken is een mindmap een hele handige tool bij begrijpend lezen. Leerlingen leren hierbij de belangrijkste woorden uit een tekst te filteren en krijgen daarmee meer overzicht.

aantekeningen maken

Veel mensen hebben geleerd aantekeningen te maken bij instructies en het leren van teksten. De manier waarop dat is aangeleerd, is meestal niet met kleur en beeld. Meestal worden kernwoorden genoteerd of onderstreept. Dit helpt nauwelijks bij het onthouden. Door aantekeningen te maken in de vorm van een mindmap kunnen dingen beter worden onthouden.  De kans op betere resultaten van proefwerken, tentamens en examens neemt aanzienlijk toe.

 

 

• plannen

  Een mindmap is een handig hulpmiddel voor het plannen van thema’s, projecten en bijeenkomsten. Hierbij valt te denken aan een mindmap waarbij, als een soort raamwerk, belangrijke stappen in beeld zijn gebracht. Het is dan aan de leerlingen/studenten om die verschillende stappen concreet in te vullen. Ook een tijdsplanning maken voor het leren van proefwerken / examens kan heel goed met een mindmap worden gedaan.

 

• brainstormen

  In het onderwijs is het van groot belang, dat elke les / thema begint met het activeren van voorkennis. Wat weten de kinderen / leerlingen / studenten al van het onderwerp? Een mindmap kan gebruikt worden om vast te leggen welke kennis al aanwezig is. Daarna kan de mindmap uitgebreid worden door hier nieuwe kennis aan toe te voegen.

   

• structuren

  Voor velen is het moeilijk om de structuur te zien van bijvoorbeeld een les, een hoofdstuk, een boek of een website. Door hier een mindmap van te maken, komt de kern van de inhoud duidelijk naar voren. Dit helpt kinderen om beter te begrijpen wat er in de tekst staat.

   

• problemen analyseren en oplossen

  Waar niet zo snel aan wordt gedacht, maar wat wel een goede toepassing is, is het gebruik van een mindmap bij een probleem. Stel er moet een keuze worden gemaakt, bijvoorbeeld een project samen doen of niet? Als centraal thema staat het woord “samen”. Er is een rode tak met subtakken, waarin de kernwoorden staan om niet te gaan samenwerken. Er is een groene tak, waar juist de argumenten staan om wel te gaan samenwerken. Misschien is er ook een blauwe tak met neutrale argumenten. Omdat het geheel goed te overzien is, is het makkelijker om een goede keuze te maken.

   

• evaluatie

  Een bijzondere manier van evalueren zou kunnen zijn de leerlingen, in plaats van een proefwerk, een mindmap te laten maken van alles wat ze hebben geleerd. Dit kan een vrije mindmap zijn, maar het kan ook een mindmap zijn, waarin al een raamwerk is aangegeven met de belangrijkste onderdelen waarover ze iets moeten zeggen. Heel bijzonder wordt het als ook de voorkennis met een mindmap was aangegeven. Door deze twee mindmaps naast elkaar te leggen, wordt wel heel duidelijk wat de leerlingen hebben geleerd.

 

Mindmap onderzoek

Er zijn nog maar weinig wetenschappelijke onderzoeken gedaan naar de effectiviteit van het mindmappen. Harry Stokhof en Emmelien Merchie zijn hierop een uitzondering. Harry Stokhof heeft onderzoek gedaan naar vraaggestuurd leren en Emmelien Merchie heeft onderzocht wat effectiever is, een lege mindmap op een voorgestructureerde mindmap.

 

Het onderzoek van Harry Stokhof

Harry is docent-onderzoeker van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Hij heeft een bruikbare tool ontwikkeld voor leraren om het gesprek in de klas aan te jagen, op zo’n manier dat de intrinsieke motivatie ( eigenaarschap ) van de leerling voorop staat, en dat lesdoelen niet in het gedrang komen. Dit is iets waar het onderwijsveld op zit te wachten. We willen allemaal dat leerlingen actiever worden; dat zij meer eigenaar worden van hun eigen leerproces. De aanpak die Harry heeft onderzocht is daarbij een fantastisch hulpmiddel.

Harry werkt in zijn onderzoek met verschillende fases. Een belangrijk begin is een leraarmindmap.

Deze wordt vooraf gemaakt. Het beste is dat om te doen met een groepje leraren. Er wordt hier dus nagedacht over WAT we de leerlingen willen leren. ( Ook een belangrijke vraag in een Professionele Leer Gemeenschap volgens Dufour). Bijzonder is dat uit een onderzoek van Merchie blijkt dat een leraar georiënteerde mindmap leidt tot beter gebruik van leerstrategieën bij leerlingen. Dat sluit dus goed aan op elkaar.

In de fases die dan volgen komen vele verschillende werkvormen voor, maar een belangrijke tool is steeds de mindmap. Een mindmap kan gebruikt worden voor het activeren van voorkennis, maar ook om verder in te zoomen op wat de leerlingen moeten leren (curriculum). Van daaruit worden de leerlingen uitgedaagd om aan te  geven wat ze WILLEN leren. Ook dat kunnen ze weer in een mindmap weergeven. Dan gaan ze aan de slag en tenslotte maken ze een mindmap over wat ze hebben geleerd en die wordt gedeeld in een klassen-mindmap.

Het gebruik van mindmappen is dus geen doel, maar een belangrijk hulpmiddel om vraaggestuurd leren mogelijk te maken. Daarmee krijgen leerlingen meer regie over wat ze zelf willen leren. Dat leidt tot meer betrokkenheid en een actievere leerhouding. Uiteindelijk zou dat moeten leiden tot meer leerrendament. Dat heeft onderzoek nog niet aangetoond, maar ik ben er van overtuigd dat het zeer de moeite waard is om hiermee aan de slag te gaan.

Lees ook het artikel ‘Eigen leervragen in mindmaps’ van Harry Stokhof in JSW.

Europese Best Research & Practice Award naar Harry Stokhof

Het onderzoek van Emmelien Merchie

Bron en © Emmelien.Merchie@UGent.be

Ik ben Emmelien Merchie, afkomstig uit Oudenaarde (Oost-Vlaanderen, België). Ik studeerde af als onderwijskundige aan de Universiteit Gent (Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen). Hier ben ik sinds 2009 als onderzoeker en lesgever werkzaam.

Boeiende ervaringen tijdens mijn opleiding betekenden voor mij de start van een groeiende interesse in mindmaps (visuele, kleur- en beeldrijke schema’s) en het stimuleren van ‘leren leren’. In 2010 startte ik dan ook een vierjarig doctoraatsonderzoek rond de mogelijkheden van mindmapping in het lager onderwijs (5e-6e leerjaar in Vlaanderen/groep 7 en 8 in Nederland). Hoe kunnen we leerlingen het best helpen en ondersteunen bij het leren van de grote leerstofpakken die zij steeds meer (zelfstandig) moeten verwerken? Werken met mindmaps bleek een veelbelovende techniek!

Wat vertelt het onderzoek ons nu precies en hoe wordt deze techniek best ingezet tijdens de lessen?

Mind wat?

De term ‘mindmapping’ is velen uit de onderwijspraktijk niet onbekend. Deze methode om de inhoud van teksten te schematiseren wordt reeds frequent toepast in het onderwijs. Jammer genoeg niet altijd op de juiste manier. Hierdoor worden mindmaps verschillende wijzen opgebouwd, vaak niet zoals oorspronkelijk bedoeld door de ontwerper Tony Buzan. Waarom is die correcte opbouw nu zo belangrijk? Wel, achter een goede mind map schuilen verschillende wetenschappelijk onderbouwde ontwerpprincipes. Zo hangt het werken met kleuren, beelden, associatie en dimensie (bv. dikkere en dunnere takken) samen met het sneller en efficiënter vinden, organiseren en memoriseren van informatie. Omdat deze ontwerpprincipes op onderzoek gestoeld zijn, vonden we het erg belangrijk deze tijdens ons onderzoek te respecteren.

Onderzoek naar ‘leren leren’ en mindmapping

Hoewel mindmaps veelvuldig worden ingezet in de klaspraktijk, is er slechts weinig wetenschappelijk onderzoek over te vinden. Toch zijn er heel wat indicaties dat deze soort schema’s leerlingen kunnen helpen bij het verwerven en verwerken van informatie uit informatieve teksten. Het leek veelbelovend dit verder uit te spitten.

Onderzoek geeft namelijk aan dat leerlingen bij de start van het secundair onderwijs nog altijd te weinig beschikken over basisvaardigheden om grote stukken tekst te verwerken en in te studeren, een belangrijke vaardigheid in hun toekomstige onderwijs- en werkcarrière.

Verschillende leerpakketten

Om te onderzoeken hoe mindmaps het best worden ingezet om leren leren te stimuleren, werden verschillende leerpakketten bestaande uit 10 lessen van 50 minuten uitgetest. Zo’n 213 leerlingen gingen aan de slag met een leerpakket bestaande uit informatieve teksten, aangereikte mindmaps en begeleidende oefeningen (bv. gericht op het invullen van een vergelijkingstabel, woordmozaïek, juist/foutvragen ect). Zo’n 219 leerlingen werkten met een leerpakket waarin leerlingen stapsgewijs zelf informatieve teksten leerden mindmappen. Er was ook een controlegroep van 212 leerlingen die geen extra mindmap lessen ontvingen. Voor en na de lessenreeks werd een studietaak afgenomen. Hierin werd nagegaan hoe leerlingen een informatieve tekst verwerken, schematiseren en instuderen.

De resultaten

Wat bleek uit het onderzoek? Een eerste belangrijke vaststelling is dat de leerlingen die in de klas met aangereikte en zelfgemaakte mindmaps werkten er allen op vooruitgaan wat betreft hun samenvattingsvaardigheden. Dit betekent dat zij er beter dan de leerlingen uit de controlegroep in slagen om belangrijke hoofd- en bijzaken uit een informatieve tekst grafisch en hiërarchisch aan elkaar te relateren. Een tweede vaststelling is dat leerlingen die zelf mindmaps maakten hierbij doelbewuster en strategischer aan de slag gaan. Ze schenken meer aandacht aan belangrijke voorbereidende acties zoals het aanduiden van kernwoorden in de tekst. Hun mindmaps overtreffen qua vormgeving die van leerlingen die mindmaps aangereikt krijgen. Ten derde, blijkt uit het onderzoek ook dat de (kwaliteit van) zichtbare studiestrategieën (bv. samenvatten, de tekst

markeren en reorganiseren) van de mindmappers ook langdurig toeneemt. Hier zijn het dan weer leerlingen die werken met aangereikte mindmaps die de grootste en meest langdurige groei vertonen op het vlak van het zichtbaar en diepgaand leerstrategiegebruik. Leerlingen die werkten met de aangereikte mindmaps gaan meer spontaan tijdens het studeren mindmaps maken. Ze appreciëren mindmaps ook meer, voelen zich competenter en ervaren minder cognitieve belasting.

Praktijkaanbevelingen

Wat kunnen we nu meenemen naar de praktijk?

Ten eerste is het erg belangrijk volledige informatieve teksten aan leerlingen aan te bieden, waarin ze stapsgewijs belangrijke leerstrategieën kunnen inoefenen (bv. aanduiden van hoofd- en bijzaken, relaties ontdekken tussen tekstparagrafen).

Laat in een tweede stap leerlingen zelf actief aan te slag gaan in de teksten.

Een derde aandachtspunt is het aanreiken van goed uitgewerkte mindmap voorbeelden. Het voorzien van gevarieerde oefeningen is hierbij belangrijk, zodat leerlingen de relatie van de lineaire informatieve tekst en de mindmap kunnen ontdekken en inoefenen. Eventueel kan je ze er als uitbreiding ook zelf één laten maken, op een stapsgewijze manier.

Tot slot is het telkens enorm belangrijk alles zowel strategiegewijs als inhoudelijk met de leerlingen te controleren: hebben ze de belangrijkste informatie uit de tekst gehaald? Zijn de oefeningen correct gemaakt?

Toekomstig onderzoek

De bevindingen uit dit onderzoek duiden alvast op een aantal erg interessant aspecten, maar uiteraard zijn er nog een heleboel andere zaken te ontdekken! Momenteel bekijken we hoe het ontwikkeld leermateriaal kan aangevuld worden zodat dit meer mogelijkheden biedt tot gedifferentieerde instructie en dus gerichter kan tegemoetkomen aan specifieke leernoden van leerlingen. Wordt vervolgd dus!

Contactgegevens

Emmelien.Merchie@UGent.be

www.taallereninnoveren.ugent.be

 

Een mindmap op de computer maken

 

Om te presenteren is een mindmap op de pc veel gemakkelijker dan een zelf getekende mindmap. Overigens, als je zelf iets wil leren, is een zelf getekende mindmap juist beter.

Er zijn heel veel programma’s waarmee je een mindmap op de computer kunt maken. Veel van die programma’s druisen echter in tegen de regels van het mindmappen. Een goede app of een goede online tool heeft ‘organische’  takken (geen rechte lijnen). Woorden en plaatjes moeten boven de tak kunnen. De takken moeten dik zijn. (niet alleen een lijn). Zeker leveranciers die adverteren met ‘ free mindmap “ of “ gratis mindmap software “ bieden vaak eenvoudige digitale mindmaps  met strakke takken en weinig kleur en weinig afbeeldingen. Tony Buzan zegt daarvan: “ Boring for the mind ! ” Dat is ook zo. Ons brein wordt daar niet vrolijk van. Dat komt omdat strakke organisatie-schema’s meer aan de talige kant in onze hersenen zitten. Er wordt nauwelijks een beroep gedaan op kleur, vorm, beelden en creativiteit.

 

Online mindmapping

 

Hoe moet het dan wel? Tony Buzan heeft met zijn bedrijf Thinkbuzan software ontwikkeld die precies aansluit bij de regels van het mindmappen. Die software heet: iMindMap.

Er is een online versie; iMindMap for web. Die versie is eenvoudig, maar voor de basis is dit een uitstekende keuze. Een belangrijk voordeel is dat dit gratis mindmap software is. Ook niet onbelangrijk: er hoeft niets te worden geïnstalleerd. Het werkt dus ook op Chromebooks. Een internetverbinding is voldoende.

 

Om een (blijvend gratis) account aan te maken en de Nederlandstalige handleiding te downloaden, klik HIER.

 

Nog betere mindmap software

 

Hoewel iMindMap for web goed is, zal een ervaren gebruiker tegen grenzen aanlopen. Zo is het bijvoorbeeld niet mogelijk om afbeeldingen van internet op te nemen in iMindMap for web. Veel betere software ( niet gratis ) is iMindMap.  Daar zijn twee versies van. iMindMap Home & Student en iMindMap Ultimate. Deze software is echt heel goed. De Ultimate versie is alleen nodig voor een zeer ervaren gebruiker die er alles uit wil halen. Zo kunnen daar fantastische presentaties mee worden gemaakt en zijn er vele export mogelijkheden. Voor thuisgebruik en op school zijn al die mogelijkheden (zeker in het begin) niet echt nodig. iMindMap Home & Student is voor die doelgroep meer dan voldoende.

 

Voor meer informatie over de verschillen tussen iMindMap Home & Student en iMindMap Ultimate klik HIER

 

iMindMap werkt op Windows en op een Mac

 

Mindmappen op een iPad met kinderen

Voor jonge kinderen (tot einde basisschool) is er een fantastische mindmap app deze is alleen beschikbaar op een iPad en heet iMindMap kids. Deze app is zo gebruiksvriendelijk dat een cursus hiervoor niet nodig is.

Bron: https://www.youtube.com/channel/UC1-jJFVzguDclOQwM_juVVw

Mindmappen met kleuters

Ook kleuters kunnen al aan de slag met mindmappen. Dat moet natuurlijk wel worden aangepast.

Er bestaat een speciale site www.mindmappenmetkleuters.nl van Rianne Hofma. Zij is specialist op dit gebied. Haar site staat vol tips en ideeën om met kleuters met mindmappen aan  de slag te gaan. Brainpartner adviseert om bij kleuters met mindmappen een relatie te leggen met prentenboeken.

 

Mindmappen en begrijpend lezen

Zoals eerder al is aangegeven, kunnen mindmaps goed worden gebruikt bij begrijpend lezen. Dit kan bij nagenoeg elke methode begrijpend lezen. Veel scholen in het basisonderwijs gebruiken Nieuwsbegrip. Daar komen wel mindmappen in voor, maar dat zijn veelal toch woordwebben. Helaas krijgen leerlingen daardoor soms zelfs een hekel aan mindmappen. De aspecten voor het gebruik van alle delen van de hersenen ontbreken.

Dat kan ook anders. Brainpartner geeft workshops in de groepen 5 t/m 8 waarin de leerlingen leren mindmappen te gebruiken bij het leren begrijpen van teksten. Met name het onderdeel aantekeningen en samenvatten is ook heel geschikt voor het voortgezet onderwijs.

Wie is Robert Pastoor

Robert is onderwijspsycholoog. Met zijn bedrijf Brainpartner houdt hij zich intensief bezig met mindmappen. Het gaat hierbij zowel over mindmappen op papier als mindmappen met de computer. Het is de passie van Robert om zo veel mogelijk kinderen, leerlingen en studenten in aanraking te brengen met mindmappen. Hiermee krijgen zij een tool in handen waar ze hun hele leven veel plezier van kunnen hebben.